Хөгжилтэй бичлэг

Тест

Анхаарал Шалгах Тест

1. Сургууль, гэр, ажил дээр онцын сонирхолгүй зүйлд анхаарал татагддаг.
а. Хэзээ ч үгүй - 0
б. Бага - 1
в. Бага зэрэг - 2
г. Дунд зэрэг - 3
д. Нэлээд их - 4
е. Маш их - 5

2. Онц сонирхолтой санагдахгүй бол эсвэл амархан биш л бол юм уншдаггүй.
а. Хэзээ ч үгүй - 0
б. Бага - 1
в. Бага зэрэг - 2
г. Дунд зэрэг - 3
д. Нэлээд их - 4
е. Маш их - 5

3. Ялангуяа багийн дунд яригдаж байгаа ярианд анхаарлаа төвлөрүүлэх хэцүү байдаг.
а. Хэзээ ч үгүй - 0
б. Бага - 1
в. Бага зэрэг - 2
г. Дунд зэрэг - 3
д. Нэлээд их - 4
е. Маш их - 5

4. Хурдан сэтгэл хөдөлж, хурдан намждаг.
а. Хэзээ ч үгүй - 0
б. Бага - 1
в. Бага зэрэг - 2
г. Дунд зэрэг - 3
д. Нэлээд их - 4
е. Маш их - 5

5. Ихэнхдээ сэтгэл тавгүй байдаг. Жижиг юманд уур хүрдэг.
а. Хэзээ ч үгүй - 0
б. Бага - 1
в. Бага зэрэг - 2
г. Дунд зэрэг - 3
д. Нэлээд их - 4
е. Маш их - 5

6. Бодолгүйгээр хэлсэн үгээ дараа нь үгүйсгэдэг.
а. Хэзээ ч үгүй - 0
б. Бага - 1
в. Бага зэрэг - 2
г. Дунд зэрэг - 3
д. Нэлээд их - 4
е. Маш их - 5

7. Муу үр дүнд хүрэхийг тооцоололгүй бодлогогүй хурдан шийдвэр гаргадаг.
а. Хэзээ ч үгүй - 0
б. Бага - 1
в. Бага зэрэг - 2
г. Дунд зэрэг - 3
д. Нэлээд их - 4
е. Маш их - 5

8. Эхлээд яриад дараа нь боддог маань миний хүмүүстэй харьцах маань сөргөөр нөлеелдөг.
а. Хэзээ ч үгүй - 0
б. Бага - 1
в. Бага зэрэг - 2
г. Дунд зэрэг - 3
д. Нэлээд их - 4
е. Маш их - 5

9. Сэтгэл санаан үргэлж тогтворгүй байдаг.
а. Хэзээ ч үгүй - 0
б. Бага - 1
в. Бага зэрэг - 2
г. Дунд зэрэг - 3
д. Нэлээд их - 4
е. Маш их - 5

10. Ямар нэг ажил хийх, хөөцөлдөхийн тулд төлөвлөгөө гаргах нь надад хэцүү байдаг.
а. Хэзээ ч үгүй - 0
б. Бага - 1
в. Бага зэрэг - 2
г. Дунд зэрэг - 3
д. Нэлээд их - 4
е. Маш их - 5

11. Хурдан сэтгэлээр унадаг.
а. Хэзээ ч үгүй - 0
б. Бага - 1
в. Бага зэрэг - 2
г. Дунд зэрэг - 3
д. Нэлээд их - 4
е. Маш их - 5

12. Би маш эмзэг хүн. Тиймээс хурдан гомддог.
а. Хэзээ ч үгүй - 0
б. Бага - 1
в. Бага зэрэг - 2
г. Дунд зэрэг - 3
д. Нэлээд их - 4
е. Маш их - 5

13. үргэлж юманд явах гэж байгаа юм шиг санагддаг.
а. Хэзээ ч үгүй - 0
б. Бага - 1
в. Бага зэрэг - 2
г. Дунд зэрэг - 3
д. Нэлээд их - 4
е. Маш их - 5

14. Явж байх нь сууж байхаас илүү сайхан байдаг.
а. Хэзээ ч үгүй - 0
б. Бага - 1
в. Бага зэрэг - 2
г. Дунд зэрэг - 3
д. Нэлээд их - 4
е. Маш их - 5

15. Ихэнхдээ асуултыг бүрэн сонсолгүй хариулж эхэлдэг.
а. Хэзээ ч үгүй - 0
б. Бага - 1
в. Бага зэрэг - 2
г. Дунд зэрэг - 3
д. Нэлээд их - 4
е. Маш их - 5

16. Нэг дор олон юмыг зэрэг эхэлдэг ч ихэнхдээ дуусгаж чаддаггүй.
а. Хэзээ ч үгүй - 0
б. Бага - 1
в. Бага зэрэг - 2
г. Дунд зэрэг - 3
д. Нэлээд их - 4
е. Маш их - 5

17. үргэлж янз бүрийн юм бодож байдаг.
а. Хэзээ ч үгүй - 0
б. Бага - 1
в. Бага зэрэг - 2
г. Дунд зэрэг - 3
д. Нэлээд их - 4
е. Маш их - 5

18. Дуугүй сууж байхдаа хүртэл хэл гарынхаа аль нэгийг хөдөлгөж байдаг.
а. Хэзээ ч үгүй - 0
б. Бага - 1
в. Бага зэрэг - 2
г. Дунд зэрэг - 3
д. Нэлээд их - 4
е. Маш их - 5

19. Багаар ажиллаж байхдаа өөрийнхөө ээлж ирэхийг тэсэн ядан хүлээдэг.
а. Хэзээ ч үгүй - 0
б. Бага - 1
в. Бага зэрэг - 2
г. Дунд зэрэг - 3
д. Нэлээд их - 4
е. Маш их - 5

20. Ухаан санаа минь байнга онцын чухал биш зүйлээр дүүрэн байдаг.
а. Хэзээ ч үгүй - 0
б. Бага - 1
в. Бага зэрэг - 2
г. Дунд зэрэг - 3
д. Нэлээд их - 4
е. Маш их - 5

21. Ухаан санаа минь хананд ойж байгаа бөмбөг адил ийш тийш цойлж байдаг.
а. Хэзээ ч үгүй - 0
б. Бага - 1
в. Бага зэрэг - 2
г. Дунд зэрэг - 3
д. Нэлээд их - 4
е. Маш их - 5

22. Миний тархи нэг дор олон суваг харуулдаг зурагт шиг ажилладаг.
а. Хэзээ ч үгүй - 0
б. Бага - 1
в. Бага зэрэг - 2
г. Дунд зэрэг - 3
д. Нэлээд их - 4
е. Маш их - 5

23. Өдрийн цагаар ч мөрөөдөлдөө умбах ч энүүхэнд шүү.
а. Хэзээ ч үгүй - 0
б. Бага - 1
в. Бага зэрэг - 2
г. Дунд зэрэг - 3
д. Нэлээд их - 4
е. Маш их - 5

24. Замбараагүй, эмх цэгцгүй ухаан бодлоос болоод стресст ордог.
а. Хэзээ ч үгүй - 0
б. Бага - 1
в. Бага зэрэг - 2
г. Дунд зэрэг - 3
д. Нэлээд их - 4
е. Маш их - 5

Нийт оноо: ...
Жич: Энэ бол насанд хүрсэн хүний анхаарал хэр сарнидгийг хэмжих сонжоо юм.
Хэрэв та 70- аас дээш оноо авсан бол анхаарал сарних магадлал өндөртэй гэсэн үг. Гэвч энэ бол ердийн нэг сонжоо. Хүний сэтгэл зүйг сэтгэл зүйч, хүн тус бүр дээр арай өндөр хувьтай оношилж чаддаг. Эхлээд та энэ сонжоог хийхэд анхаарал сарнидаг байх магадлал 50 хувьтай санагдаж магадгүй. Док. Голдбергийн хэлснээр сонжооны дүн 70 хувиас өндөр гарсан тохиолдолд таны анхаарал сарних магадлал 95 хувьтай гэнэ.

Химийн бодлого

Ïðîïàí áà ìåòèë àìèíû õîëèìîãèéã èë¿¿äýë äàâñíû õ¿÷ëèéí 2Ì óóñìàë äóíäóóð íýâòð¿¿ëýõýä õîëèìîãèéí ýçýëõ¿¿í 3 äàõèí áàãàñ÷ýý. Ìºí   äýýðõ   õýìæýýíèé   õîëèìîãèéã   èë¿¿äýë   õ¿÷èëòºðºã÷   äîòîð øàòààõàä     ¿¿ññýí   á¿òýýãäõ¿¿íèéã   áàðèéí   ãèäðîêñèäûí   èë¿¿äýë óóñìàë äóíäóóð íýâòð¿¿ëæýý.  Ýíý ¿åä 98.5  ãðàìì  òóíàäàñ  áóóâ. Àíõíû õèéí õîëèìîãèéí íàéðëàãûã ïðîöåíòîîð èëýðõèéë.
Áîäîëò::
ÑÍ3NH2  + ÍCl   = ÑÍ3NH2*HCl
Ñ3Í8  + 5Î2 = ÇÑÎ2 + 4Í2Î
4ÑÍ3NH2  +  9O2 = 4CO2  + 10Í2O  + 2N2
Âà(ÎÍ)2  + ÑO2  = ÂàÑÎ3 + Í2Î
Ïðîïàíû ýçýëõ¿¿íèéã -õ ë, Ìåòèëàìèíû ýçýëõ¿¿íèéã -ó ë ãýæ òóñ òóñ òýìäýãëýâýë
22.4 ë Ñ3Í8  —————    67.2 ë ÑÎ2
õ ë  Ñ3Í8     —————-    Z1                 Z1 = Çõ ë (ÑÎ2)
89.6ë ÑÍ3NÍ2   —————  89.6 ë ÑO2
y ë ÑÍ3NÍ2     —————  Z2                   Z2 = y ë (ÑÎ2)
197 ã ÂàÑÎ3        ————— 22.4ë ÑÎ2
98.5 ã ÂàÑÎ3       —————    X             Õ=11.2 ë (ÑÎ2
3õ + y  = 11.2 ë
(x + y)/3 =õ               y = 2õ
3x + 2x = 11.2
 5x = 11.2
x = 2.24ë Ñ3Í8
y = 2.24 ë * 2 = 4.48ë ÑÍ3NÍ2
  Õîëèìãèéí ïðîöåíòèéí íàéðëàãûã îëú¸:
2.24 ë + 4.48 ë -6.72 ë
6.72 ë (õîëèìîã) ————— 2.24 ë Ñ3Í8
100 ã (õîëèìîã) ————— X ë  Ñ3Í8            Õ = 33.3% Ñ3Í8
100% - 33.3% = 66.7% ÑÍ3NÍ2
Бодлого -23 . Àíèëèí áà ôåíîëûí 10 ãðàìì ñïèðòýí óóñìàëûã ñààðìàãæóóëàõàä êàëèéí ø¿ëòèéí 2.24% (íÿãò íü 1.02) óóñìàë 49.02 ìë çàðöóóëàãäæýý. 5 ãðàìì àíõíû óóñìàë äýýð èë¿¿äýë áðîìûí óñ íýìýõ ¿åä 8.25 ãð òóíàäàñ   áóóñàí   áîë   àíõíû óóñìàë   äàõü   àíèëèí   áà   ôåíîëûí ïðîöåíòûí êîíöåíòðàöèéã òîîöîæ îë.
Áîäîëò:
C6H5NH2  +  KOH  ≠
C6H5OH  +  KOH =  C6H5OK   +  H2O            (1)
     94            40


Бодлого -24 . Ñ2Í4Î2 íàéðëàãàòàé íýãýí îðãàíèê íýãäýë ìºíãºí òîëèíû óðâàëä îðäîã, ìåòàëë íàòðèòàé óðâàëä îðäîã, êàëèéí ïåðìàíãàíàòûí óóñìàëààð èñýëääýã, êàòàëèçàòîðûí îðîëöîîòîé óñòºðºã÷èéã íýãä¿¿ëäýã. Àíõíû íýãäëèéí ìºíãºí òîëèíû óðâàëä îðæ ¿¿ñãýñýí îðãàíèê áîäèñ íü Ñ4Í4Î4 íàéðëàãàòàé íýãäýëä õÿëáàðõàí øèëæäýã áîë äóðüäñàí áîäèñóóäûí áàéãóóëëûã òîãòîî.
Áîäîëò:

Ерөнхий хими

Химийн үндсэн ойлголт

Лекц-1.

Удиртгал

Бидийг  хүрээлэн байгаа юмс бүгд материаллаг бодитой байгаа бөгөөд бүгд бодисоос тогтоно. Иймд химийн ШУ нь амьд амьгүй байгаль ертөнцийг бүрдүүлж байгаа бодисын найрлага, бүтэц тэдгээрийн хувирч өөрчлөгдөх зүй тогтлыг судалдаг юм. Химийн шу нь бусад олон  шу- тай нягт холбоотой байдаг. Эдгээрийн дотроос анагаах ухаантай хэрхэн холбоотой болохыг бид  анагаахын хими хичээлээр судална. Хүний бие махбод химийн элементүүд, тэдгээрийн нэгдлээс бүрэлдэн тогтоно.

Бие махбод эсийн дотор амьдралын нарийн хувирал болох химийн урвалууд явагдаж байдаг. Ийм болохоор амьд бие махбод нь химийн судалгааны нэгэн хасэг болж байдаг. Орчин үед химийн шу нь анагаах ухааны практикт эмгэгийг илрүүлж, оншилох, эмчлэх болон хянах хэрэглүүр болж байна.

Химийн хуулиудыг ашиглан бие махбодод явагдаж байдаг процессуудын учир шалтгааныг тайлбарладаг. Бие махбодын эд эс ба биологийн шингэнүүдийн бүтэц тоо ба чанарыг найрлагыг эрүүл ба эмгэгийн үед харьцуулан гаргасан судалгаа, хэмжилтийн үр дүн нь өөрчлөлтийг илрүүлэн оношилгоо тогтоох, эмчилгээ хийх үндэслэлийг бий болгодог. Өвчнийг эмчилэхэд эмийн бодсууд чухал ач холбогдолтой. Эмнэл зүйн анагаах ухаанд эмчилгээ болон урьдчилан сэргийлэх зорилгоор химийн анализын чанарыг ба тооны аргыг өргөн хэрэглэж байна.

Оншилгоо эмчигээний явцад эмч хүний өдөр тутмын үйл ажиллагаанд химийн процесс оролцоогүй зүйл гэж нэгээхэн ч байхгүй ба орчин цагийн анагаахын шу-ыг химиийн шу-гээр төсөөлөхийн аргагүй. Ялангуяа анагаахын мэргэжилтэн болох гэж буй бидний хувьд химийн шу-ны үндсэн мэдлэг нь биохими болон физиологи, эм судлал г.м мэргэжлийн суурь хичээлүүдийн үндэс суурь нь болж өгдөг.

Химийн  ШУ-ны үндсэн ойлголт

§  Атом молекулын сургаал

§  Химийн үндсэн хуулиуд

§  Бодисын ангилал

§  Атомын бүтэц

§  Үелэх систем, биогены элементүүд

Химийн шинжлэх ухаан нь материйн химийн хувирал, молекулын бүтэц, бодисын шинж чанарын хоорондын холбоо, бодис өөрчлөгдөх зүй тогтол, учир шалтгаан зэргийг судалдаг байгалийн шинжлэлийн салбар юм. Химийн хувирал явагдахад шинэ молекул, чөлөөт язгуур, атом үүсдэг ба физик өөрчлөлтийн үед бодисын молекул найрлага бүтээгдхүүн өөрчлөгдөхгүй. Бодисын шинж чанар гэж үнэр, амт, өнгө, хайлах, буцлах температураас гадна энерги шингээх, ялгаруулах үйл явцын улмаас өөр бодис болон хувирах чанар, амьд организмд үзүүлэх нөлөө зэргийг багтаан ойлгох явдал юм.

Материйн нэг дүрс буюу нэг төрлийн молекулаас бүтэх материйн тодорхой  хэлбэрийг бодис гэнэ.

·         Аливаа бодисын бүрэлдэхүүнийг өөрчлөхгүйгээр явагдах өөрчлөлтийг тухайн бодисын физик хувирал гэнэ.

·         Анхны бодис өөр өөр шинж чанар бүхий нэг юм уу хэд хэдэн бодис болон хувирах өөрчлөлт буюу бодисын бүтэц бүрэлдэхүүнд гарах өөрчлөлтийг бодисын химийн хувирал гэнэ.

Тэгвэл химийн шу нь материйн хөдөлгөөний нэгэн хэлбэр болох химийн хэлбэрийг судалдаг. Материйн хөдөлгөөний химийн хэлбэр нь атомуудын харилцан үйлчлэлээр тодорхойлогдоно.

Иймд химийн шу нь амьд ба амьгүй байгаль, ертөнцийг бүрдүүлж байгаа бодисын найрлага, бүтэц, тэдгээрийн хувирч өөрчлөгдөх зүй тогтлыг судалдаг ухаан юм.

Бүх химийн шу-ны онолын үндэс нь атом молекулын тухай сургаал юм.Уг  бодисын хими шинж чанарыг хадгалсан бодисын хамгийн жижиг хэсгийгмолекул гэнэ. Молекулын найрлага ба химийн бүтцээр түүний хими шинж чанар тодорхойлогдоно. Дан ба нийлмэл бодисын молекулын найрлагад оролцож байгаа химийн элементийн хамгийн жижиг хэсгийн атом гэнэ. Атомын химийн шинж чанар түүний бүтцээр тодорхойлогдоно.

Нэг буюу хэд хэдэн электронууд ба нэмэх цэнэг бүхий цөмөөс тогтсон цахилгаан саармаг жижиг хэсгийг атом гэнэ. Материйн бүтцийн тулгын чулуу нь атом юм. Атом нь эгэл жижиг хэсгүүд болох протон /р⁺/, нейтрон/n/,  электрон /е^-/ -оос тогтоно. Протон /р⁺/, нейтрон /n/,  электрон /е^-/  нь цэнэг болон массаараа ялгагдан тодорхойлогдоно.

Гурван чухал эгэл хэсгүүдийн  цэнэг болон масс

Нэр	тэмдэг	Харьцангуй цэнэг	Харьцангуй масс	Абсолют масс
Протон	P+	+1	1.0073	1.66*1024
Нейтрон	n	0	1.0087	1.66*1024
электрон	e-	-1	5*104	9.10*1024

Атом молекулын сургаалын үүднээс үзвэл атомуудын тодорхой дүрсийг химийн элемент гэнэ. Цөмийн нэмэх цэнэгээрээ ижил атомуудын дүрсийг химийн элемент гэнэ.

Атомууд өөр элементийн нэг юм уу хэд хэдэн атомыг нэгтгэх чадварыг тухайн элементийн валент чанар гэнэ. Элементийн валент чанар электроны гадаад бүрхүүлийн өөрчлөлтөөс хамаардаг.Үелэх хууль нь байгаль ертөнцийн улам бүр нарийн тодорхой гүнзгий танин мэдэх болсноор дараахь байдлаар тодорхойлогдох болсон.” Химийн элементийн шинж чанар нь түүний атомын цөмийн цэнэгтэй үечилсэн хамааралтай байна” Энэ нь  юуны өмнө элементийн атомын доторхи электроны тоог илтгэгч цөмийн нэмэх цэнэгийн тоо үелэх систем дэх атомын дэс дугаарын тоо буюу атомын тоотой утга тохирч болохыг тогтоосон.үелэх хуулийн мөн чанар нь атом бол өөр хоорондоо үйлчлэгч цахилгаан цэнэгүүд буюу эерэгээр цэнэглэгдсэн цөм түүнийг тойрон эргэгч сөрөг цэнэгтэй электронуудын харилцан үйлчлэлийн бүхэл бүтэн тогтолцоо гэдгийг харуулж байна.Байгальд явагдаж буй химийн ихэнх урвал нь атомын цөмөөс харьцангуйгаар алслагдан гадаад хүрээллийн электроны харилцан үйлчлэлийн үр дүн юм. Атомын бүрдэл хэсэг болох электрон нь зөвхөн сөрөг цэнэгтэй материаллаг бие болохын зэрэгцээ долгионлог шинжтэй. Атомын электронт бүрхүүлд байгаа электроны тоо уул атомын цөмийн эерэг цэнэгийн тоотой тэнцүү байхаас гадна бүрхүүл тус бүрт уул элементийн орших үеийн тоотой зохилдсон энергийн түвшин агуулагдана. Нэг бүлэгт оршдог элементүүдийн шинж чанар төсөөтэй байдаг нь тэдгээрийн электронт бүрхүүл төстэй байдгаар тайлбарлагдана. Атом дах энергийн хэмжээг илэрхийлж буй тоо нь электрон бүрхүүлийн чухал үзүүлэлт бөгөөд үүнийг гол квантын тоо гэнэ.  Гадны нөлөөлөлд өртөөгүй атомын электрон нь ердийн буюу үндсэн төлөвт байна.Харин атом өдөөгдөхөд электрон энергийн квант шингээж, энергийн хувьд илүү төлөв байдалд шилжсэнээр электрон бүрхүүлийн хэмжээ, хэлбэр тодорхойгоор өөрчлөгдөнө.Атом өдөөгдсөн төлөвөөсөө ердийн төлөвт эргэн ороход электрон түүнд холбогдох энергийн квантыг цацаргана. Цочирсон атомаас тодорхой давтамж, долгионы урт бүхий туяа хэлбэрээр энергийн квант цацрахад үндэслэн спектр судалгааны ажлыг явуулдаг. Атомаас цацрах туяа нь спектрт тодорхой байрласан шугамуудыг үүсгэдэг. Атомын нэг гол шинж чанар бол түүний цөмийн цэнэг бөгөөд энэ нь тухайн элементийн үелэх системд эзлэх байр, электроны тоо, тэдгээрийн зэргийг тодорхойлж өгдөг. Шинж чанар нь дэс дараалан өөрчлөгдөж байгаа элементүүдийг цөмийн цэнэгийн ихсэх дарааллаар эгнүүлж нэг эгнээ болгоод тэдгээрийн доор шинж чанараараа төстэй элементүүдийг чиг чигт байрлуулан хоёр дах гурав дах гэх мэтчилэн зэрэгцүүлэн бичихэд бие биеэс хамаарсан тодорхой үелэх тогтолцоо бүхий хүснэгт үүсэх бөгөөд үүнийг үелэх систем гэнэ.Тухайн элементийн үелэх системд оршиж байгаа үеийн дугаар нь түүний   атомын энергийн түвшингийн тоотой тэнцүү. Элементийн атомын орбиталиудын электроноор хэрхэн дүүргэгдэж байгаа байдлаас S, P, D, F-элемент гэж ангилна. Электроны гадаад давхрааны S- орбиталь электроноор бөглөгдөж байгаа элементүүдийг S- элемент гэнэ. Электроны гаднах давхрааны P- орбиталь электроноор бөглөгдөж байвал P- элемент гэнэ. Электроны гадаад давхраандаа гол төлөв 2 электронтой, гаднаасаа 2 дах төвшингийн d-төвшин 1-10 хүртэл электроноор бөглөгдөж байгаа элементүүдийг d-элемент гэнэ.

Атомыг электрон бүрхүүлийн бүтцээр авч үзвэл: Нэг дэд бүлэгт оршиж байгаа элементүүд ижил электрон бүрхүүлийн бүтэцтэй байгаа нь тэдгээрийн нэгдлийн шинж чанар адил төстэй байдгийг тайлбарлах бололцоог өгдөг.Ийм учраас химийн элементүүд тэдгээрийн нэгдлийн шинж чанар үелэн давтагдах хамааралтай төдийгүй элементүүдийн атомын электрон бүрхүүлийн бүтэц ч үелэн давтагдах зүй тогтолтой байдаг байна.Ийм байдлаар элементүүдийн үелэх систем нь атомын бүтэцтэйгээ нарийн холбоотой.

·         Үелэх хуулийг нээсэн нь байгалийн юмс үзэгдлүүд, тэдгээрийн өөр хоорондоо харилцан холбоотой нэг нэгээсээ хамаарсан зүй тогтолтой байдгийн баталгаа

·         Үелэх хууль, үелэх системийг ашиглан шинэ, шинэ элементүүдыг урьдчилан таамагдаж тэдгээрийн нэгдлүүдийг урьдчилан таамаглах боломжтой болсон

·         Үелэх хуулийн үндсэн дээр Z=1 ээс  Z=92 хүртэл элементүүдийг  үелэх системийн хоосон нүдүүдэд бөглөж мөн ураны дараах элементүүдийг нээсэн

·         Үелэх хууль нь зөвхөн химийн шинжлэх ухаан төдийгүй бусад байгалийн шинжлэх ухаанд чухал ач холбогдолтой.Элементүүдийн үелэх системийг ашиглан шинэ полимер материал, хагас дамжуулагчид, өндөр температурт тэсвэртэй хайлш, тодорхой шинж чанар бүхий бодисууд гарган авах зэрэг үйлдвэрлэл техникийн асуудлуудыг амжилттай шийдвэрлэж байна.

Хүний бие махбодид үелэх системийн ихэнх элементүүд агуулагддаг ба эдгээр элементүүд нь хүний амьдрал, өсөлт, хөгжилт, бодисын солилцоонд зайлшгүй хэрэгтэй байдаг. Хүчилтөрөгч, нүүрстөрөгч, устөрөгч, азот, кальци, фосфор, зэс, фтор, бром, иод зэрэг 20 гаруй элементүүдыг биогены элементүүд гэнэ. Химийн элементүүдыг физиологийн үүрэг, биологийн идэвхи, бодисын солилцоонд оролцох байдлаар нь:

•  Амьдралд амин чухал хэрэгцээтэй
• Зайлшгүй хэрэгцээтэй
• Бие махбодын найрлагад байх боловч биологийн үүрэг нь бага гэж ангилна.

Элементийн биологийн идэвхи нь түүний үелэх системд эзлэх байрлалаас хамаардаг.

Масс хадгалагдах хууль:1748 онд М.В Ломоносов нээжээ.*Химийн урвалд орж байгаа бодисуудын масс урвалын дүнд үүссэн бодисуудын масстай тэнцүү* гэж томьёолсон байна. Нэг элементүүдийн атомуудаас үүссэн бодисыг дан бодис гэнэ.Янз бүрийн элементүүдийн  атомуудаас үүссэн бодисыгнийлмэл бодис гэнэ.

Ашигласан ном:   Анагаахын  хими-1  Цээк

    Хими.   Н.Даваасүрэн   2005он

Био-органик  биш хими  Б. Сүхбаатар

Химийн холбоо

2.Химийн холбоо. Түүний төрлүүд

§  Химийн холбооны тухай ойлголт

§  Химийн холбооны шинж чанар

§  Химийн холбооны төрлүүд. Ковалет холбоо

§  Ионы холбоо

§  Устөрөгчийн холбоо

§  Металлын холбоо

§  Бойлын хууль,/ даралт ба эзэлхүүний хоорондын хамаарал

/ эзэлхүүн ба температурын хамаарал идеаль хийн хууль, Генрийн хууль, Дальтоны хууль ,амьсгалын хийн диффузи, цусны даралт/

Атомуудыг хооронд нь холбож буй хүчийг химийн холбоо гэнэ. Атомууд нэгдэж дан ба нийлмэл бодисыг үүсгэхэд химийн холбооны янз бүрийн хэв маяг үүсдэг. Химийн холбоо үүсгэхэд цахилгаан сөрөг чанар чухал нөлөөтэй. Цахилгаан сөрөг чанар гэдэг нь атомууд гадаад давхраагаа электроноор бүрэн дүүргэхийн тулд өөрөөр хэлбэл батжилтай гадаад давхраа үүсгэхийн тулд нөгөө атомынхаа электроныг өөрт татах чадварыг хэлнэ. Химийн нэгдэл үүсгэж байгаа элементүүдийн атомуудын ц.с.ч хэдий чинээ ялгаатай байна үүсч байгаа химийн холбоо төдий чинээ туйлтай байна. Химийн холбооны энерги гэдэг нь уг холбоог бүрэн таслахад зарцуулагдах ажлаар тодорхойлогддог бөгөөд түүний холбогдол их бол холбоо нь төдий чинээ бат бэх  байдаг. Холбогдож буй атомуудын цахилгаан сөрөг чанарын ялгаанаас болж электроны хос нь аль нэг атомынхаа тал руу хэлбийж байдгаас молекул дах атомууд дээр эерэг,сөрөг цэнэгийн илрэл гардаг. Ингэж молекул эерэг, сөрөг цэнэгтэй ионуудаас бүрэлдэн тогтдог гэж үзэх үед молекул дах атомууд дээр илрэх цэнэгийн хэмжигдхүүнийг исэлдэхүйн хэм гэнэ.

Ионы холбоо: Харьцангуй цахилгаан сөрөг чанар нь эрс ялгаатай элементийн атомын хооронд электрон бүрмөсөн шилжсэний дүнд үүсдэг эерэг, сөрөг цэнэгтэй ионуудын цахилгаан таталцлын хүчээр атомууд хоорондоо холбогдож болно.Үүнийг ионы холбоо гэнэ. Ион нь атом электроныг нэгдүүлэх буюу алдах замаар үүссэн цэнэгтэй жижиг хэсэг юм.Na  ба  CI-ийн хооронд урвал эрчимтэй явагдана.            2Na⁰+ CI2⁰= 2Na⁺CI^-

Ионы холбоонд ковалентын холбоотой адил холбооны чиглэлт чанар, ханасан чанар гэж байдаггүй, ион нэг бүр нь эсрэг цэнэгтэй анион буюу катионаар жигд хүрээлэгдсэн байдаг. Эсрэг цэнэгтэй зэргэлдээх ионуудын үүсгэсэн цахилгаан орны үйлчлэлийн дор тухайн ионы цөм гадна талын электронт давхрааны электрон тухайлбал валентын электронууд нь катионы тал руу хазайх мэтээр харьцангуй шилжиж байрласан байна.Үүнээс болж холбооны ионт чанар буурч түүнд туйлт чанар илрэх хандлага гардаг.Үүнийг ионуудын. Катионыхаас анионы туйлшрах чанар илүү байдаг. Бодисын өнгө анионы туйлшрах чанартай холбоотой байдаг.Тухайлбал: Дараах нэгдлүүдийн CuF₂ CuCI₂ CuBr₂  өнгөулам гүн болох нь  анионы радиус ихсэхийн хирээр  өнгөгүй  шар  хар туйлшрах чанар нь ихсэж, электроны цэнэг анионоос катион руу шилждэг бөгөөд тэрхүү электроны шилжихэд шаардагдах энерги нь спектрийн үзэгдэх гэрлийн мужид харгалздаг байна. Иймд эдгээр нэгдэл өнгөгүйгээс өнгөтэй болж харагдана.

Ковалент холбоо: Холбогдож байгаа атомуудын гадаад давхраанд байгаа хослоогүй электронуудаас нэг буюу хэд хэдэн электрон нь хос үүсгэж тэдгээр нь атомуудыг хооронд нь холбож химийн холбоо үүсгэдэг. Ийм холбоог ковалент холбоо гэнэ. Хослоогүй электроны тоо уул атомын ковалент холбоо үүсгэх чадварыг илэрхийлдэг. Хэрэв тухайн элементийн гадаад давхраанд электронгүй хоосон орбиталь байвал атомыг цочроох замаар хослоогүй электроны тоог нэмэгдүүлж ковалент үүсгэх чадварыг ихэсгэж болно. Ц.с.ч адил атомуудын харилцан үйлчлэх үед туйлгүй ковалент, ц.с.ч ялгаатай атомуудын хооронд туйлт ковалент холбоо үүсдэг. Жишээ:1 Валент холбооны онол (ВХО) ёсоор хослоогүй электроны тоогоор тодорхойлогдох  бромын ковалент чанар 1-тэй тэнцүү байна. Харин бром нь сэрсэн төлөв байдалд шилжсэн үед бром хослоогүй электроны тоондоо харгалзсан 3,5,7 гэсэн ковалент үзүүлэх боломжтой.Тухайлбал эхлээд р- орбиталь дээрх электроны хос салж нэг электрон d-орбитальд шилжин очиж хослоогүй 3 электроны тоонд харгалзсан 3 ковалент холбоо үүсгэдэг байна. Жишээ:2 Цахиурын атом1s²2s²2p⁶3s²3p² гэсэн электрон бүтэцтэй.Харин сэрсэн төлөв байдалд атом хослоогүй 4 электронтой болдог. Иймд цахиурын сэрсэн атомын 4 хослоогүй электрон тус бүр хослоогүй нэг электронтой фторын 4 атомтай дөрвөн ковалент холбоог ердийн ковалентын механизмаар үүсгэж SiF₄гэсэн молекул үүсгэдэг.Харин SiF₄-ын саармаг молекул фторын сөрөг цэнэгтэй 2 ионыг нэгдүүлж  SiF₆^2- гэсэн ионыг үүсгэдэг.SiF₆^2-г үүсгэсэн холбоо бол цахиурын атомын 3d- гэсэн чөлөөт орбиталь, фторын сөрөг цэнэгтэй ионы хувааж эзэмшээгүй электрон хосын хооронд бий болдог донор- акцепторын механизмаар үүсдэг байна.Гэтэл нүүрстөрөгчийн атом сэрсэн төлөв байдлаас (1s²2s²2p³) –аа цахиуртай адил CF₄ гэсэн нэгдэл үүсгэдэг боловч харин CF₆^2- гэсэн ион үүсгэж чаддаггүй байна.Учир нь нүүрстөрөгчийн атомд 3d- гэсэн чөлөөт орбиталь байдаггүй.

Устөрөгчийн холбоо: Устөрөгчийн холбоо нь устөрөгчийн амом цахилгаан сөрөг чанар ихтэй атомуудтай үүсгэгдсэн туйлтай молекулуудын хооронд үүслэг донор акцепторын холбоогы нэгэн хэлбэр юм. Устөрөгчийн холбоо үүсэх механизмыг Н₂О, НF  дах устөрөгч, фторын молекулуудын хооронд үүсэх холбоон дээр авч үзье.

Устөрөгчийн холбоо нь устөрөгчтэй холбогдсон атомын цахилгаан сөрөг чанраас хамаарч янз бүрээр илэрдэг. Жи: фторт устөрөгчийн молекулын хооронд 25-40кДжмоль, хүчилтөрөгчийн устөрөгчтэй нэгдсэн молекулууд 13-29 кДжмоль^-1   г.м Усны молекулд хүчилтөрөгчийн нэг атом устөрөгчийн 4 атомаар дамжин хүчилтөрөгчийн өөр 4 атомтай холбогдож, тетраэдрийг үүсгэдэг. Устөрөгчийн холбооноос болж үүссэн энэхүү бүтэц, байгуулалтаасаа болж мөс нягт биш, хөвсгөр чанартай болсон байдаг. Үүний баталгаа нь мөсийг хайлуулахад түүний доторхи устөрөгчийн холбооны нэг хэсэг /-10% нь/ тасарснаас нягтран шингэн ус  болдог явдал юм. Мөсний молекулд устөрөгчийн холбооны энерги 20кДж*моль^-1 байдаг.

Устөрөгчийн холбоо биологийн болон биохимийн плоцесуудад чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Уураг нь өөр хоорондоо пептидийн холбоогоор холбогдсон аминхүчлүүдээс тогтдог. Нэг полипептидийн хэлхээний устөрөгчийн атом / =И-Н/ ба нөгөө полипептидийн хэлхээний хүчилтөрөгчийн атомын /-СО-/ хооронд устөрөгчийн холбоо үүснэ.Уургийн хоёрдогч бүтцийн ороомог үүсэх нь устөрөгчийн холбоо үүсдэгээр тайлбарлагдана.

Металлын холбоо: Металлууд цахилгаан  дамжуулах чанар өндөр байдаг нь металл дамжуулагчийн дотор электронууд чөлөөтэй хөдөлж байдгаар тайлбарлагдана. Энэ нь металлын атомын электрон бүрхүүлд хоосон орбитал байдагтай, мөн гадна давхрааны электронууд цөмдөө сул хүчээр хобогдсон байдагтай холбоотой.Металлууд иончлолын энерги багатай, валентын электронууд атомд сул холбогдсон байдаг. Ийм болохоор металлын атомын талстын торын дотор электронууд бие биетэйгээ холбогдон оршино. Энэ электронууд нь талстын доторхи атомуудтай харилцан үйлчлэлцэх хүчийг бий болгоно. Энэ хүчийг металлын холбоо гэнэ.